The massacre at koniuchy
|
Pobieranie 2,24 Mb.
|
- Polscy historycy potwierdzają radziecką zbrodnię w Koniuchach
- Relacja wydarzeń z Warszawy
- Nasza Gazeta
- Wina ich była w tym, że walczyli o godność ludzką
- Liliana Narkowicz
Masakra w Koniuchach12 lutego 2001 r. Zarząd Główny Kongresu Polonii Kanadyjskiej zwrócił się do prof. Leona Kieresa - prezesa Instytutu Pamięci Narodowej, prof. Witolda Kuleszy - dyrektora Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu oraz Instytutu Pamięci Narodowej w celu rozpoczęcia badań i dochodzeń nad jednym z licznych masowych mordów ludności cywilnej popełnionym na Kresach Wschodnich. Mord popełniony w 1944r. na mieszkańcach wsi Koniuchy (rej. solecznicki) przez partyzantów sowieckich. Przedstawiamy Czytelnikom relację tych wydarzeń opublikowanych w Polsce, a także udokładnioną i uzupełnioną informacją zdobytą w rozmowie z żyjącymi świadkami ze wsi Koniuchy 2 marca br. Temat ten, ze zrozumiałych względów, był zakazany za czasów sowieckich, ale niestety i dzisiaj w publikacjach na Litwie nie wspomina się o dokonanej zbrodni.
22 lutego b.r. szef pionu śledczego Instytutu Pamięci Narodowej prof. Witold Kulesza zapowiedział, że IPN zajmie się zbrodnią w Koniuchach, historyk Kazimierz Krajewski, który zajmuje się historią Nowogródczyzny w czasie II wojny światowej powiedział, że zbrodnia w Koniuchach jest znana polskim historykom. "Wieś została zaatakowana przez partyzantkę sowiecką i spacyfikowana: całkowicie spalona, a cała ludność, bez względu na wiek i płeć - wymordowana" - powiedział Krajewski. Dodał, że oceny co do liczby ofiar są rozbieżne: polskie relacje mówią o trzydziestu kilku ofiarach, natomiast uczestnicy napaści w swych wspomnieniach, publikowanych także na Zachodzie, podają liczbę ponad 300 zabitych. Wyjaśnił, że wieś ta, leżąca na skraju Puszczy Rudnickiej, była stale nachodzona przez "czerwoną partyzantkę". "W pewnym momencie, w celu przeciwdziałania tym ciągłym grabieżom i napaściom, zorganizowano tam samoobronę - pod egidą administracji litewskiej i przy wykorzystaniu kilku starych karabinów. Za to sowiecka partyzantka ukarała wieś". Krajewski potwierdził, że w napaści uczestniczył oddział partyzantki żydowskiej, który wchodził w skład zgrupowania radzieckiego.(PAP) Relacja wydarzeń z Warszawy24 lutego 2001 r. Nasz Dziennik w wydaniu sobotnio - niedzielnym opublikował duży artykuł Moniki Rotulskiej p.t. "Zginęli, bo byli Polakami", który drukujemy w skrócie. Kongres Polonii Kanadyjskiej wystąpił do Instytutu Pamięci Narodowej o wszczęcie śledztwa w sprawie wymordowania przez żydowski oddział partyzancki podporządkowany Centralnemu Sztabowi Partyzanckiemu w Moskwie mieszkańców wioski Koniuchy na Nowogródczyźnie. Tragedia miała miejsce prawdopodobnie w kwietniu (historycy nie są zgodni co do dokładnej daty) 1944 r. Większość ofiar stanowiły kobiety i dzieci. Wśród ludności polskiej zamieszkałej na tych terenach pamięć o tragedii przetrwała do dziś.
tego straszliwego mordu - mówi Teresa Mielko z parafii Bieniakonie, do której należą także Koniuchy (obecnie na Białorusi). Ona sama urodziła się już po wojnie. Pamięta także mogiły pomordowanych w Koniuchach na miejscowym cmentarzu. Dziś są one bardzo zaniedbane, "bo wiadomo, rodzin już nie ma".
Zupełnie inaczej potraktowali mord w Koniuchach jego sprawcy mieszkający po wojnie w USA i Izraelu. Chaim Lazar w książce "Destruction and Resistance", wydanej w Nowym Jorku w 1985 r., pisał: "Sztab brygady zdecydował zrównać Koniuchy z ziemią, aby dać przykład innym. Pewnego wieczoru 120 najlepszych partyzantów ze wszystkich obozów, uzbrojonych w najlepszą broń, wyruszyło w stronę tej wsi. Między nimi było około 50 Żydów, którymi dowodził Jaakow Prenner. Mieli rozkaz, aby nie darować nikomu życia. Nawet bydło i nierogacizna miały być wybite. (...) Wieś okrążono z trzech stron. Z czwartej strony była rzeka, a jedyny most był w rękach partyzantów. Partyzanci palili domy, stajnie, magazyny, gęsto ostrzeliwując siedliska ludzkie. (...) Półnadzy chłopi wyskakiwali przez okna i usiłowali uciekać. Ale zewsząd czekały ich śmiertelne pociski. Wielu z nich wskoczyło do rzeki, aby przepłynąć na drugą stronę, ale tam też spotkał ich taki sam los. Zadanie wykonano w krótkim czasie. Sześćdziesiąt gospodarstw chłopskich, w których mieszkało około 300 osób, zniszczono. Nie uratował się nikt". (...)
zbrodni z wiosny 1944 r. na mieszkańcach wsi Koniuchy. Relacje o zbrodni znalazły się w książce Richa Cohena "Mściciele", wydanej w Nowym Jorku w 2000 r.: "Koniuchy były wioską o zakurzonych drogach i osiadłych w ziemi, nie pomalowanych domach. (...) Partyzanci Rosjanie, Litwini i Żydzi zaatakowali Koniuchy od strony pól, a słońce świeciło im w plecy. Odezwał się ogień z wież strażniczych. Partyzanci odpowiedzieli ogniem. Chłopi uciekli do swych domów. Partyzanci wrzucili granaty na dachy, a w domach wystrzeliły płomienie. Chłopi wybiegali drzwiami i biegli drogą. Partyzanci ich gonili, strzelając do mężczyzn, kobiet i dzieci. Większość chłopów biegło w stronę niemieckiego garnizonu, a więc przez cmentarz na skraju miasta. Komandir partyzantów przewidział to i dlatego nakazał kilku swoim ludziom schować się przy grobach. Gdy ci partyzanci otworzyli ogień, chłopi zawrócili i wpadli w ręce żołnierzy, którzy ścigali ich z drugiej strony. Setki chłopów zginęło złapanych w ogień krzyżowy”. Według autorów listu, potwierdzenie mordu w Koniuchach można znaleźć także w dzienniku partyzantów żydowskich pt. "Operations Diary of a Jewish Partisan Unit in Rudniki Forest". Podano tam, że napad miał miejsce w styczniu 1944 r. i wzięli w nim udział partyzanci z oddziałów Jacoba Prennera "Śmierć faszystom" i Shmuela Kaplinsky"ego "Ku zwycięstwu" tzw. Litewskiej Brygady. ... i informacja z Koniuch W 1939 r. Koniuchy były wielką wsią, w 85 domach mieszkało ponad 300 mieszkańców, z których duża część przed rozpoczęciem wojny zamieszkała w kolonii.
(ur. 1919 r.), Antoni Gikiewicz (ur. 1926 r.), Stanisław Wojtkiewicz (ur. 1929 r.) dobrze pamiętają wydarzenia z ostatniej wojny a szczególnie 29 stycznia 1944 roku. W okresie okupacji niemieckiej, według słów świadków, częstymi nocnymi "gośćmi" we wsi byli sowieccy partyzanci, którzy rabowali od mieszkańców wszystko od ubrania i wyżywienia zaczynając. Po jednej z takich "odwiedzin" mieszkaniec Koniuch Woronis wraz z sąsiadami zorganizował samoobronę, mającą strzec dobytek przed rabusiami (najbliższy posterunek policji litewskiej i niemieckiej był w Rakliszkach, Bieniakoniach, Bołcienikach). O świcie 29 stycznia usłyszeli strzały ze wszystkich stron i zobaczyli ogień palących się zabudowań. Wyskoczyli z domu, zobaczyli partyzantów sowieckich mordujących ich sąsiadów, podpaląjących domy wraz z pozostającymi tam rannymi i dziećmi. Udało im się uciec lub schować i pozostać przy życiu, jak mówią, dzięki Opatrzności Bożej. Zginęło na miejscu 45 osób, 12 zostało rannych, z których część zmarła w szpitalu w Bieniakoniach. Wśród zamordowanych byli dorośli i dzieci z rodzin: Parwickich, Tubiniów [Turbinów], Marcinkiewiczów, Woronisów, Bobinów, Wojsznisów, Wandalewiczów [Bandalewiczów], Łaszakiewiczów, Pilżysów, Wojtkiewiczów, Molisów, Jankowskich.
domy rodzin: Aleksandrowiczów, Wandalewiczów [Bandalewiczów], Radzikowskich, Łaszakiewiczów. Pozostali przy życiu mieszkańcy zmuszeni byli szukać przytułku u swoich rodzin w innych miejscowościach lub szybko budować ziemianki.
którzy stacjonowali w Rakliszkach (6 km od Koniuchów). Był to najbliższy posterunek niemiecko-litewski.
Sowieci, też nie zaznali spokojnego życia. Rodziny Aleksandrowiczów i Wasiukajciów powędrowały na Sybir, a inni w niepewności oczekiwali na swój los, jeszcze inni zostawiając ojcowiznę i groby rodzinne zmuszeni byli wyjechać do Polski lub jak Leon Tubiń do dalekiej Kanady.
niewinnie pomordowanych mieszkańcach Koniuch (jeszcze istnieje możliwość udokumentowania listy ofiar) i mają nadzieję, że władze samorządowe, władze republiki oraz Macierz, chociaż po wielu latach milczenia, oddadzą należyty hołd poległym.
stratę. A cóż dopiero, gdy chodzi o masowy mord. Dlatego chyląc głowy wobec niewinnie pomordowanych należy przyznać, iż jest to naszą wspólną winą, że miejsce tej tragedii i pochówku ofiar nie zostało jak dotychczas upamiętnione. Zróbmy to więc dziś w uszanowaniu ich przedwczesnej męczeńskiej śmierci i ku przestrodze potomnych - aby nigdy i nigdzie więcej podobna tragedia nie mogła się powtórzyć, a każda inicjatywa społeczna zmierzająca w tym kierunku zyska poparcie naszej redakcji. A. Gikiewicz: " ... okrążyli całą wieś i wszystkich po kolei mordowali." St. Woronisowa: " ... kogo tylko sowieci znaleźli w krzakach czy w jamie - zabijali." St. Wojtkiewicz: "... nie oszczędzali nawet kobiet w ciąży." TRANSLATION (PARTIAL) In 1939 Koniuchy [now known as Kaniūkai in Lithuanian] was a large village; its 85 homesteads were inhabited by more than 300 people, many of them in the settlement nearby. The witnesses to these events – Anna Suckiel (born in 1929), Stanisława Woronis (born in 1919), Antoni Gikiewicz (born in 1926), Stanisław Wojtkiewicz (born in 1929) — remember well the events of the last war, and especially those of 29 January 1944. According to them, during the German occupation the village was often visited at night by Soviet partisans, who robbed the inhabitants of everything, especially clothing and food. After one such "visit," a resident of Koniuchy by the name of Woronis, together with some of his neighbours, organized a self-defence group to guard their property against the robbers. (The nearest posts of the Lithuanian and German police were located in Rakliszki, Bieniakonie and Bołcieniki.) On 29 January 1944, at dawn, they heard shots coming from all sides and they saw flames from the burning buildings. They jumped out of their homes only to see the Soviet partisans murdering their neighbours and setting on fire houses with children and the wounded inside. They managed to run away or hide, thus staying alive, as they say, thanks to God's providence. Forty-five people were killed on the spot, and twelve were wounded, of whom several died later in the hospital in Bienakonie. [The estimate
and children from the Parwicki, Tubiń, Marcinkiewicz, Woronis, Bobin, Wojsznis, Wandalewicz, Łaszakiewicz, Pilżys, Wojtkiewicz, Molis and Jankowski families. The village together with the possessions accumulated by many generations was almost completely burned down. Out of 85 houses, only four were left standing (those of the Aleksandrowicz, Wandalewicz, Radzikowski, and Łaszakiewicz families.) The survivors had to take shelter with their families in other villages, or quickly prepare dugouts. Lituanian soldiers, who were stationed at the nearest German-Lithuanian police post in Rakliszki (6 km distant from Koniuchy), helped bury the victims in the village cemetery. With the advent of the new rule [after the so-called liberation in mid-1944], the "Koniuchy bandits" — as the Soviets called them — did not enjoy peaceful life either. The Aleksandrowicz and Wasiukajć families were deported to Siberia. Others waited in suspense for their own fate; yet others were forced to move to Poland or, like Leon Tubiń, emigrate to faraway Canada, leaving behind their patrimony and family graves. All the interlocutors stressed the necessity of preserving the memory of the innocent victims from Koniuchy. (There is still a chance to compile and document a list of victims.) They also hope that the local authorities, as well as the authorities of the Lithuanian Republic and those of Poland, though after many years of silence, will still pay proper homage to those who perished. [One would also hope that the Jewish community will join in the commemoration.] The following snippets of the witnesses’ testimonies have been used in the article as captions for the accompanying photographs: Anna Suckiel: "...they finished off the wounded Mrs. Woronis with a rock." Antoni Gikiewicz: "...they surrounded the entire village and started murdering everyone, one after another."
hole in the ground, they killed them." Stanisław Wojtkiewicz: "... they didn't even spare pregnant women."
Nasza GazetaNr 12 (501) 29 marca - 4 kwietnia 2001 < http://nasza-gazeta.tripod.com/> Czesław MalewskiMasakra w Koniuchach (II) Kontynuując temat "Masakra w Koniuchach" ("Nasza Gazeta" nr 9 z dn. 8 - 14 marca 2001 r.) odwiedziliśmy dn. 17. 03. br. wieś Koniuchy ponownie. W wyniku powstała poniższa lista pomordowanych osób w oparciu o dokumentację L. Narkowicz, R. Maciejkiańca oraz Cz. Malewskiego. O uzupełnienie i udokładnienie listy ofiar prosimy również innych naocznych świadków tragedii. Wina ich była w tym, że walczyli o godność ludzkąPuszcza Rudnicka podczas okupacji hitlerowskiej zaroiła się od oddziałów partyzanckich. Stała się domem, w którym znaleźli schronienie przedstawiciele różnych narodowości i orientacji politycznych. " ... w Puszczy znajdowało się w tym czasie około 2000 ludności żydowskiej, mniej więcej 200 uzbrojonych partyzantów (głównie Białorusini i Rosjanie) oraz 20 minierów-zrzutków, których głównym zadaniem była dywersja na ważnym szlaku kolejowym Grodno - Wilno. Na całym zaś jej obszarze leżało ledwie kilka nędznych wiosek, które bardzo niewiele mogły świadczyć na rzecz tak dużej ilości ludzi" (1). W tych warunkach dochodzi do konfliktów oraz tragedii. Tadeusz [Stanisław] Truszkowski ps. "Sztremer" dowódca V batalionu 77 p.p. AK w swoich wspomnieniach pisze: " ... warunki naszej egzystencji były skomplikowane; oto równocześnie mobilizowałem z siatki konspiracyjnej 2. Kompanię; do siatki tej należała między innymi wieś Koniuchy, leżąca na skraju Puszczy Rudnickiej. Część chłopców z tej wsi znalazła się w szeregach kompanii. W tym samym również czasie pomiędzy mieszkańcami Koniuch, a jakimś oddziałem partyzantów radzieckich w Puszczy Rudnickiej powstał konflikt" (2). Partyzanci sowieccy z Puszczy Rudnickiej grabili i nękali okoliczną polską ludność. Wsie te były biedne, bo mające liche piaszczyste grunta, na których niewiele wschodziło. Z trudem mogli wykarmić rodziny, a tu jeszcze części "goście". Codzień mieszkańców Koniuch drążył niepokój o los dnia jutrzejszego i w tym celu została zorganizowana samoobrona. Organizatorami przeciwstawiania się rabunkom byli: Józef Bobin, Władysław Woronis, Jan Kodzis*.
kolaborantów, których trzeba ukarać. "Wina" tych osób była w tym, że walczyli o godność ludzką i bronili się przed sowieckimi rabusiami. W sowieckiej broszurce propagandowej pt. "Pirčiupiai" [“Pirciupie”] czytamy:"... w niektórych miejscowościach Puszczy Rudnickiej – Čebotariai [Czebotary], Daržininkai, Dargužiai [Darguże], Učkuronis, Kaniukai [Koniuchy] i Kruminiai - okupantom udało się stwożyć oddziały "samoobrony" z miejscowych nacjonalistów i elementów kułackich. Zawdzięczając partyzanckiej pracy rozjaśniającej wśród miejscowej ludności w niektórych wsiach, jak np. w Dargużiaj, "członkowie samoobrony" rozbroili się i oddali broń partyzantom, a w drugich, gdzie agitacja nie dała rezultatów (w Daržininkai, Kaniukai), partyzanci rozpędzili siłą te oddziały. Grupy samoobrony przestały istnieć" (3).
napadli na bezbronną wieś, którą spalili mordując niewinnych ludzi. 29 stycznia 1944 roku zginęli: 1. Bandalewicz Stanisław ok. 45 lat 2. Bandalewicz Józef 54 lata 3. Bandalewiczowa Stefania ok. 48 lat 4. Bandalewicz Mieczysław 9 lat 5. Bandalewicz Zygmunt 8 lat 6. Bobin Antoni ok. 20 lat 7. Bobinowa Wiktoria ok.45 lat 8. Bobin Józef ok. 50 lat 9. Bobin Marian 16 lat 10. Bobinówna Jadwiga ok. 10 lat 11. Bogdan Edward ok. 35 lat 12. Jankowska Stanisława 14. Łaszakiewicz Józefa 15. Łaszakiewiczówna Genowefa 16. Łaszakiewiczówna Janina 17. Łaszakiewiczówna Anna 18. Marcinkiewicz Wincenty ok. 63 lat 19. Marcinkiewiczowa N. (sparaliżowana, spaliła się) 20. Molis Stanisław ok. 30 lat 21. Molisowa N. ok. 30 lat 22. Molisówna N. ok. 1,5 roku 23. Pilżys Kazimierz 24. Pilżysowa N. 25. Pilżysówna Gienia 26. Pilżysówna Teresa 27. Parwicka Urszula ok. 50 lat 28. Parwicki Józef lat 25 29. Rouba Michał 30. Tubin Iwaśka (?) ok. 45 lat 31.Tubin Jan ok. 30 lat 32.Tubinówna Marysia lat około 4 33. Wojsznis Ignacy ok. 35 lat 34. Wojtkiewicz Zofia ok. 40 lat 35. Woronisowa Anna 40 lat 36. Woronis Marian 15 lat 37. Woronisówna Walentyna 20 lat 38. Ściepura N. - krawiec z miejscowości Mikonty.
zanotowano: "29 stycznia około 200 bandytów rosyjskich napadło na wieś Koniuchy i całkowicie ją zniszczyło. Zginęło 36 osób i 14 zostało ciężko rannych. Mieszkańcy tej wsi kilkakrotnie sprzeciwili się zbrojnie bandytom. W odwecie zniszczyli wioskę" (4). W innej relacji policji litewskiej przedstawiono wydarzenia następująco: "Podpalili wieś. Z 40 gospodarstw spaliło się 39 zabudowań i 1 łaźnia, 50 krów, 16 koni, 50 świń, 100 owiec, 400 kur i inny majątek. W walce ciężko ranili policjanta Juozasa Baronisa**, a policjanta z pomocniczego oddziału policji Juozasa Bobinasa** zabili. Zabili 35 osób cywilnych, 13 raniono z nich 10 ciężko" (5). Dziennik pt. "Goniec codzienny", ukazujący się w Wilnie w okresie okupacji hitlerowskiej, nie odnotował na swych łamach tragicznych wydarzeń w Koniuchach.
1) Tadeusz [Stanisław] Truszkowski (“Sztremer”), "Partyzanckie wspomnienia", Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1968; s. 140 2) tamże, s. 133 3) S. Sinkevičius, "Pirčiupiai", Wydawnictwo MINTIS, Vilnius 1979; wydanie rosyjskie, s. 18 4) LRVOA (byłe Archiwum Partii w Wilnie) zesp. 3377, inw. 58, vol. 273 s. 41
5) "Armija Krajova Lietuvoje" Vilnius 1999, s. 266 * Rodziny włościańskie Bobinów, Woronisów, Bandalewiczów, Kodziów mieszkały w tej miejscowości już na początku XIX w. o czym świadczą metryki kościelne parafii bieniakońskiej.
Według relacji świadków nie należeli do policji litewskiej a do samoobrony. Liliana Narkowicz"Siła w cierpieniu"(z zeznań naocznego świadka) "Gdy Hitler ze Stalinem podzielili wschodnią Europę, Sowiety wkroczyły doń czerwoną armią w latach 1939-1940, i był to początek tego nowego okresu, o którym nikt na świecie nie wiedział przedtem, w co się wyrodzi kraj i ludzie, gdy zostaną opanowani przez współczesny bolszewizm". "Naród został rosyjski, jakim był, tylko po wierzchu pociągnięty pleśnią bolszewicką". "(..) bolszewicy pod naturalny potencjał ludzkiego kłamstwa podstawili młyńskie koło, nie po to, by mleć mąkę albo piłować deski na tartaku, ale żeby przepytlować ludzką psychikę".
Boskiej Ostrobramskiej. Tej, która spoglądając z ram obrazu na ścianie, czuwała nade mną od kolebki. Tej, u stóp której, jako mała dziewczynka przyprowadzona przez rodziców, klęczałam w kaplicy wileńskiej. Tej, która ratowała mi życie i pozwoliła nieść krzyż Pański, jako krzyż mojegożywota.
Mam już ponad 80 lat. Urodziłam się w Koniuchach i najprawdopodobniej tu zakończę swoje życie. Namawiano nas, by repatriować się do Polski, ale jak mogliśmy zostawić swoją ziemię. Nieraz tak idę sobie przez wieś, a ludzie mnie pytają o receptę na czerstwy wygląd, dobre zdrowie, żywą pamięć. Ja odpowiadam: ''Siła w cierpieniu". W tych okolicach moi pradziadowie Bandalewiczowie siedzieli od wieków... Ta nasza ziemia, (nasza, czyli tych wszystkich, dla których jest maleńką ojczyzną-miejscem przyjścia na świat) rzeczywiście jest zroszona krwią. To, co dane było mi przeżyć, nigdy nie da się wykreślić z pamięci. Jestem najstarszą mieszkanką Koniuch. Urodziłam się za czasów polskich. Przeżyłam wojnę światową i okupację sowiecką. Teraz jestem obywatelką Litwy, uważającą się za Polkę, jak i wszyscy mieszkańcy naszej wsi. W czasach radzieckich oglądaliśmy filmy, czytaliśmy książki i gazety, i ciągle słyszeliśmy o tym, jak Niemcy okrutnie zachowywali się względem żołnierzy na wojnie, jak znęcali się nad ludnością cywilną. My, prawowici mieszkańcy tej ziemi, gospodarze ojczystych zagród w Koniuchach przeżyliśmy masakrę naszych bliskich, sąsiadów i znajomych bynajmniej nie z ręki niemieckiej. Wieś, poza kilkoma domami, została bestialsko spalona. Ludność bezlitośnie wymordowana. Po niektórych rodzinach nie zostało nawet śladu. Partyzantka sowiecka, która miała prowadzić walkę przeciwko okupantowi przy poparciu ludności cywilnej (której nieraz pomagało się ubraniem i żywnością), partyzantka armii "wyzwolicielki" okazała się naszym największym i najstraszniejszym wrogiem, bo nie znającym litości nawet nad dziećmi, kobietami i starcami. Z Pircziupiai [Pirciupie], litewskiej wsi, znajdującej się obok lasów Rudnickich, uczyniono narzędzie propagandy. Wożono wycieczki. Mówiono o spalonych domach i zabitych mieszkańcach. Uczono "historii". Temat Koniuch był zawsze tematem zakazanym. Bezradny strach i ciążąca niepewność... Cierpieliśmy w milczeniu... Pamiętaliśmy w milczeniu... Zostałam boleśnie doświadczona przez los. Najpierw rozdzierające krzyki bitych i zabijanych ludzi... Ryk bydła daremnie szukającego ucieczki z zamkniętych płonących obór... Łuna pożaru nad naszą wsią.... Płomień, który zniszczył naszą zagrodę i cały dobytek... Moje bose trzyletnie dziecko wyciągnięte z łóżka na siarczysty mróz... Świst kul sowieckich poza naszymi plecami podczas ucieczki... A potem, już po wojnie ''dla wyjaśnienia wypadków" sowieci zabrali męża. Był więziony na Łukiszkach, a po upływie pół roku wywieziony w głąb Rosji. Wrócił "za dobre sprawowanie się" (wykazał się jako solidny szewc), lecz z zakazem na całe życie opuszczania wsi na rzecz miasta... Przeżyliśmy przedwczesną śmierć córki jedynaczki - zaziębione nerki w czasie styczniowej ucieczki 1944 roku. Czuwanie nad dwoma osieroconymi wnukami w wieku 8 i 9 lat: szkoła, choroby, wojsko...
było, więc nie mogła zrozumieć skąd biło światło) mąż obudził mnie strasznym szarpnięciem za ramię i krzykiem, że opuszczamy dom i to natychmiast. Nasz dom znajdował się w środku wsi. Pierwsze gospodarstwa już płonęły ...
okropnych wypadków. Partyzanci sowieccy często zaglądali do nas przedtem. Zwykle zjawiali się ze stanowczym rozkazem lub rewolwerem w ręku, byśmy dali kury, świniaka lub inną żywność. Potem dokonywali wręcz grabieżczych napadów, niczym bandyci. Nasi mężczyźni zbuntowali się. Nie mieliśmy czym karmić własne dzieci. U niektórych bieda aż piszczała. Kiedy zorganizowano samoobronę, rozprawiono się z nami w sposób bestialski, stosując mord i ogień. Mogłabym zrozumieć męskie porachunki, ale mordowania niewinnych ludzi, nigdy!.. To było gorsze niż wojna. Na wojnie ucieka się przed kulą. Tych, kogo w Koniuchach kula nie trafiła, lub tylko raniła, dobito żywcem.
państwa Stackiewiczów. Choć byliśmy tylko zwykłymi włościanami, znaleźliśmy zrozumienie i przytułek. Pani była przerażona, że ja zamiast sukienki miałam nocną koszulę, a dziecko, na które zarzuciliśmy ciepłą chustę (był przecież styczeń i mróz daj Boże) miało nóżki... bose. Córeczkę natarto spirytusem, owinięto w ciepły koc, napojono herbatą. Przeżyła, ale konsekwencje ponieśliśmy wszyscy... Strach i świst kul poza plecami ,będę pamiętać do końca dni. Tak, jak płonącą wieś, daremnie błagającą o litość. Wróciliśmy do Koniuch nie od razu. Partyzanci sowieccy czuwali i nie daj Boże, jak kogoś znaleźli. Tego krwawego dnia zginęła też bliska rodzina mego męża. Dwudziestoletnia Ania Woronis słynęła na całą okolicę ze swej urody... Tak bardzo szkoda mi chłopaczka Antka Bobina. Młody, piękny, pracowity. Nie mieszkał tu, służył u gospodarzy gdzie indziej. Ale akurat odwiedził wieś rodzinną. Ojciec jego był w szpitalu w Bieniakoniach. A Antek tak niewinnie zginął... Podobnie było z rodziną Pilżysów, która przyjechała z Wilna, gdyż nabyła tu dom... Nie utrzymywaliśmy z nimi bliższych kontaktów, gdyż mieszkali dalej, za rzeką. Wiem jednak, że mieli dzieci... Czym zawiniły dzieci?... Molisowa np. miała córeczkę w wieku 1,5 roku. Trzymała ją na ręku uciekając. Obie padły od kul...
krzyża, który młodzież postawiła przed wojną dla upamiętnienia naszych katolickich korzeni. Jakby w przeczuciu wielkiego nieszczęścia i wielkiego cierpienia.... Pamięć ludzka jest zawodna, dlatego trzeba to wszystko udokumentować. Przypomniałam sobie 30 nazwisk. Niektórych imion już nie pamiętam. Ale żyją jeszcze inni naoczni świadkowie. Lista pomordowanych, jak na jedną wieś, będzie długa...
cierpienia naszego Pana, symbol męki. W oczach - zbiorowa mogiła niewinnych ludzi... Niech wreszcie sprawiedliwości stanie się zadość! Ludzie, połóżcie głaz! Zamieńcie spróchniały krzyż. Zostawcie stosowny napis... Bóg i Pani Ostrobramska ocalili nas od kuli, ale my jesteśmy już starzy. Niech jednak nasi prawnukowie wiedzą o tym, co się działo w Koniuchach krwawego 29 stycznia 1944 r.
REPORT FROM TELEWIZJA POLSKI (TVP) – MAY 11, 2001 http://www.tvp.com.pl/ piątek, 11 maja 2001 Pamięć o pomordowanych w Koniuchach Drewniany krzyż upamiętni ofiary pogromu dokonanego przez sowiecką partyzantkę we wsi Koniuchy na Litwie. W 1944 roku partyzanci spalili wieś i zamordowali mieszkających w niej Polaków. Z pogromu w Koniuchach w powiecie lidzkim ocalały cztery budynki, spalono około 60. To z nich partyzanci rosyjscy wywlekali Polaków i rozstrzeliwali. W napaści uczestniczyli też partyzanci narodowości żydowskiej. Oceny co do liczby ofiar są rozbieżne. Pewne relacje mówią o ok. 50 ofiarach, natomiast uczestnicy napaści, w swych wspomnieniach publikowanych także na Zachodzie, podają liczbę ponad 300 zabitych. Ofiary pochowano w kilku miejscach. Działająca wtedy w pobliskiej Puszczy Rudnickiej partyzantka sowiecka rekwirowała u chłopów żywność i odzież. Gdy mieszkańcy wsi zorganizowali samoobronę, partyzanci odpowiedzieli brutalnym atakiem. Partyzanci podlegali Centralnemu Sztabowi Ruchu Partyzanckiego w Moskwie. Na cmentarzu w Koniuchach stanie drewniany krzyż z nazwiskami zamordowanych, a w pobliskim kościele w Butrymowicach zostanie wmurowana pamiątkowa tablica. Śledztwo w sprawie mordu w Koniuchach prowadzi Instytut Pamięci Narodowej w Łodzi. ARTICLE FROM THE VILNIUS (WILNO) WEEKLY NASZ CZAS – JANUARY 24–30, 2002 (in Polish) |